Nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska wprowadzona blisko dwa lata temu przekazała marszałkom województw obowiązek opracowania naprawczych Programów Ochrony Powietrza.

Podstawę ich opracowania stanowią roczne raporty o stanie jakości powietrza, wykonywane w ramach państwowego monitoringu środowiska przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, w których stwierdzono ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu. Programy takie opracowuje się dla stref województwa (aglomeracje o liczbie mieszkańców większej od 250 tys., obszary powiatów niewchodzące w skład aglomeracji).

Przygotowywane dokumenty mają na celu wskazanie kierunków działań oraz przedsięwzięć adresowanych do władz lokalnych oraz wytypowanych podmiotów gospodarczych, których wdrożenie zapewni uzyskanie polskich i unijnych standardów jakości powietrza.

Obowiązujące programy zawierają m.in. charakterystykę obszaru, dla którego stwierdzono naruszenie standardów jakości powietrza, rodzaje i źródła pochodzenia zanieczyszczeń powodujących przekroczenie obowiązujących norm oraz zakres działań mających na celu przywrócenie jakości powietrza. Przedsięwzięcia te dotyczą m.in. ograniczenia niskiej emisji poprzez modernizację systemów grzewczych, termoizolację obiektów publicznych i prywatnych, unowocześnianie procesów przemysłowych, zamykanie starych linii produkcyjnych czy np. przebudowę układów komunikacyjnych lub modernizację taboru.

Jedną z najczęstszych substancji zanieczyszczających powietrze jest pył będący mieszaniną bardzo drobnych cząstek stałych i ciekłych, który może zawierać substancje toksyczne takie jak węglowodory, m.in. benzo(a)piren, metale ciężkie, dioksyny i furany. Czynnikiem sprzyjającym szkodliwemu oddziaływaniu pyłu na zdrowie jest przede wszystkim wielkość cząstek. Najgroźniejsze dla zdrowia są najdrobniejsze cząstki pyłu zawieszonego o wielkości poniżej 10 µm (PM10), w tym również normowany pył PM 2,5 (2,5µm). 

Najczęściej występującymi chorobami o  związku z narażeniem na stężenia drobnych cząstek pyłu zarówno krótko-, jak i długoterminowym, są: choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu, niewydolność krążenia, astma, nadciśnienie tętnicze oraz zaburzenia układu oddechowego.

Wyniki wielu badań są dowodem, że drobne pyły (o średnicy cząstek poniżej 2,5 μm) są odpowiedzialne za poważne konsekwencje zdrowotne, w tym wzrost dziennej liczby zgonów i hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego i układu krążenia. 

Szacuje się, że na wysokie stężenia pyłu PM10 narażonych jest rocznie w samej aglomeracji górnośląskiej ponad 1,1 mln osób. Do głównych źródeł zanieczyszczeń zalicza się niską emisję, ruch komunikacyjny oraz działalność zakładów przemysłowych.